Metodyka

BADANIA ARCHIWALNE, HISTORYCZNO-ARTYSTYCZNE, WARTOŚCIOWANIE:

Kwerendy i badania źródłowe obejmują zagadnienia, związane z historią Biblii, jej proweniencją i warsztatem, funkcjonowaniem oraz jej późniejszymi losami. Prowadzone są badania krajowe, zagraniczne kwerendy biblioteczne oraz wartościowanie dzieła w świetle założeń programowych, wytyczonych przez UNESCO Memory of the World International Register.

BADANIA TEGUMENTOLOGICZNE:

Analiza okładzin Biblii przeprowadzona jest w szerokiej perspektywie: technologicznej (introligatorstwo), historycznej, formalno-stylowej oraz konserwatorskiej.

BADANIA TECHNOLOGICZNE, MATERIAŁOZNAWCZE:

Podstawą badań technologicznych i materiałoznawczych jest analiza budowy technicznej Biblii Pelplińskiej oraz określenie zakresu ewentualnych ingerencji. Do tego celu wykorzystane zostały nowoczesne metody nieinwazyjnych badań, takich jak analiza w światłach diagnostycznych (VIS, UV, IR), obrazowanie wielospektralne, tomografia, analiza mikroskopowa, spektroskopia FTiR (DRIFTS, ATR), Ramana, (analiza składu pierwiastkowego metodą fluorescencji rentgenowskiej XRF oraz SEM EDX, ustalenie pierwiastków związanych z procesem wytwórstwa papierów, elementów metalowych, skóry i pergaminu oraz mediów, ustalenie obecności zanieczyszczeń w badanych materiałach).

W zakresie badań typologicznych i archeometrycznych papieru, z którego wykonano karty obu woluminów Biblii udokumentowano fakturę powierzchni, ich grubość oraz zarejestrowano przeźrocza wraz z filigranami. Testowano przydatność techniki soft-RTG do zapisu trudno czytelnych znaków wodnych w zadrukowanym papierze.

Analizie poddano także strukturę kodeksu – układ kart w składkach i sposób broszurowania oraz połączenia z oprawą. W tym celu skorzystano ze specjalistycznego programu komputerowego VisColl oraz obrazów uzyskanych dzięki zastosowaniu tomografii komputerowej.

W szczególnych, wytypowanych przez zespół badawczy przypadkach zastosowane zostały metody instrumentalne – po pobraniu mikro próbek wykonano identyfikację materiałów (m.in. analizę  mikrochemiczną i mikroskopową w świetle VIS i UV, spektralną analizę emisyjną XRF, energodyspersyjną mikroanalizę rentgenowską połączoną z  mikroskopią elektronową, analizę przy użyciu elektronowego mikroskopu  skaningowego [badania SEM-EDS], chromatografię GC  i inne). Przeprowadzono badania dendrologiczne i dendrochronologiczne drewnianych okładzin. W celu ustalenia  pochodzenia gatunkowego skóry i pergaminu przeprowadzono analizy DNA. Przy pomocy wysokosprawnej chromatografii cieczowej HPLC przeprowadzone zostały badania barwnika użytego w powierzchniowym barwieniu skóry.

Badania są dokumentowane profesjonalnymi fotografiami cyfrowymi w świetle widzialnym, w zakresie ultrafioletu i podczerwieni oraz – w uzasadnionych przypadkach – w promieniach rentgenowskich, a także zdjęciami  mikroskopowymi, co jest niezmiernie ważne z punktu widzenia określenia techniki wykonania cennego obiektu, ewentualnych późniejszych w nim ingerencji, a także określenia stanu zachowania i integralności zabytku. W tym zakresie posłużono się także systemem technicznej fotografii RTI inaczej PTM (wielomianowe mapy tekstury) w celu uwypuklenia nawet najdrobniejszych detali charakteryzujących powierzchnię zabytku.

BADANIA KONSERWATORSKIE:

Kompleksowe badania konserwatorskie zakładają ustalenie stanu zachowania Biblii Pelplińskiej, zakresu zniszczeń oraz określenie czynników niszczących. Analizy te są niezbędne dla zaprojektowania działań konserwatorskich, w tym określenia optymalnych metod konserwacji. W tym obszarze przeprowadzono analizę mikrobiologiczną oraz biologiczną z wykorzystaniem tradycyjnych oraz nowoczesnych technik badawczych; wykonano analizę obecności lotnych związków organicznych, ocenę światłotrwałości elementów Biblii (mikrofedometria), analizę kolorymetryczną. Badaniom poddano elementy papierowe, skórzane, pergaminowe, tekstylne, drewniane oraz metalowe. Przeprowadzono analizę składu włóknistego i stopnia degradacji podłoża papierowego, jak również elementów tekstylnych (zwięzów, nici broszurowania kodeksu i kapitałek). Przeprowadzono analizę stopnia organizacji włókien kolagenowych. Określono odczyn pH składowych kodeksu. Oceniono rodzaj i stopień zaklejenia papieru.
Analizę składu pierwiastkowego metodą fluorescencji rentgenowskiej XRF wykorzystano do ustalenia obecności zanieczyszczeń w poszczególnych składowych kodeksu. Przeprowadzono testy, które pozwoliły na określenie jonów metali przejściowych. Obserwacja obiektu (mikroskop stereoskopowy; mikroskopia 3D; SEM; RTI, rejestracja obrazu w światłach przechodzących oraz w różnych źródłach promieniowania) pozwoliły na analizę stanu zachowania elementów skórzanych, pergaminowych, papierowych, tekstylnych, metalowych mediów rękopiśmiennych i druku jak i identyfikację ewentualnych ingerencji. Kontrolę skuteczności przeprowadzonych procesów konserwatorskich umożliwiły liczne badania, w tym nowoczesne analizy tzw. odpadów konserwatorskich.

DYGITALIZACJA I UDOSTĘPNIENIE:

Wykonano kompleksową, profesjonalną dygitalizację obu tomów Biblii celem jej udostępnienia on line w formie Open Access t.1>> /  t.2>>

Wykonano modele 3D obu tomów biblii, które także zostały udostępnione w specjalnie zaprojektowanym serwisie www, poświęconym pelplińskiej Biblii Gutenberga t.1>>   t.2>>.

Wykonano zdjęcia makro oraz fotogrametrię celem stworzenia galerii Giga Pixel Bibli.

Ponadto w ramach tego samego projektu wykonano tysiące zdjęć z dronów fotograficznych oraz głowicy panoramicznej, celem stworzenia i udostępnienia wirtualnego zwiedzania terenu dawnego opactwa oraz kościoła i klasztoru (obecnej katedry) – miejsc związanych z dziejami Biblii od momentu ustanowienia w Pelplinie siedziby diecezji chełmińskiej .

PODSUMOWANIE:

Szerokie, interdyscyplinarne podejście badawcze jest obecnie jedynym gwarantem stworzenia pełnego opracowania tak cennego kodeksu wraz z prawidłową i całościową interpretacją wyników badań.

Proponowany projekt już na etapie przygotowywania jest wynikiem współpracy zabytkoznawców, historyków sztuki, historyków, konserwatorów dzieł sztuki i technologów, czynnych naukowo w ramach jednostek Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu: Wydziału Sztuk Pięknych, Centrum Badań i Konserwacji Dziedzictwa Kulturowego, Wydziału Chemii, Wydziału Fizyki, Interdyscyplinarnego Centrum Nowoczesnych Technologii UMK; w ramach Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie: Katedry Mikrobiologii; w ramach Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, Katedry Chemii Nieorganicznej; w ramach Research and Development for Life Sciences przy Uniwersytecie Warszawskim; Biblioteki Elbląskiej; Centre for the Study of Manuscript Cultures w Hamburgu.