Biblia w Pelplinie

Biblia Czterdziestodwuwierszowa lub Biblia Mazarina, nazywana najczęściej Biblią Gutenberga, to pierwsze wydawnictwo dziełowe w Europie wykonane za pomocą prasy drukarskiej (przy użyciu czcionki ruchomej).
Jest kompletnym wydaniem Pisma Świętego. Została przygotowana i wydrukowana w latach 1452–1455
w Moguncji przez Jana Gutenberga, który był również jej wydawcą. Najpopularniejsza nazwa tego szczególnego wydania Biblii, które przeszło do historii jako jeden z symboli początku ery nowożytnej, pochodzi od nazwiska jej wydawcy. Określenie „Czterdziestodwuwierszowa” nawiązuje do schematu karty i liczby umieszczonych na niej wierszy. Trzecia popularna nazwa Biblii związana jest z nazwiskiem kardynała Mazarina, z którego biblioteki pochodzi pierwszy opisany przez bibliologów egzemplarz.

Inicjał incipitowy w pierwszym tomie, zdobiony czerwonym filigranem i złocony, fot. J. Raczkowski

Muzeum Diecezjalne w Pelplinie posiada unikatowy przykład wydania: należy ono do grupy zaledwie siedemnastu pełnych, dwutomowych egzemplarzy. Jest to też jedyna Biblia Gutenberga w Polsce i jedna
z nielicznych, jakie przetrwały w oryginalnej, integralnej oprawie z XV wieku.

Vol. 1, fragment s. 1, wpis własnościowy konwentu w Lubawie (u góry) oraz naklejka własnościowa dawnej Biblioteki Seminarium Duchownego diecezji chełmińskiej z numerem inwentarza, fot. J. Raczkowski

Pelplińska Biblia to wersja drukowana czarną farbą na ręcznie czerpanym papierze żeberkowym, przyjmowano dotąd, iż papier pochodził z papierni piemonckich Północnej Italii. W świetle najnowszych badań wydaje się, z papier pozyskano z manufaktur nadreńskich. Całość obejmuje łącznie w dwóch tomach 641 kart o wymiarach 402 × 289 mm i grubości 0,21–0,29 mm, zadrukowanych obustronnie w dwóch kolumnach o wymiarach 285 × 85 mm, zawierających 40–42 wierszy. O unikatowości pelplińskiego egzemplarza decyduje obecność rubrykowań, ręcznie pisanych inkaustem na bazie cynobru, które pod względem paleograficznym nie mają analogii w innych zachowanych tomach tego wydania.

t. I: w oprawie 43,4-43,7 x 31,2 cm; blok 40,0 x 29,0-29,2 cm, t. II: w oprawie 43,5 x 30,5 x 9,6 cm; blok 40,3 x 29,0 x 7,1-7,4 cm

Vol. 2, incipit Księgi Przysłów, fot. J. Raczkowski

Widok zadruku kolumny tekstu, czarną farbą drukarską, z rubrowanymi przekreśleniami liter, fot. J. Czuczko

Zbliżenie druku czarną farbą, fot. mikroskopem cyfrowym Keyance VHX-7000

Znaki wodne zarejestrowane w technice soft-RTG

Powiększenie duktu pisma rubrykatora Biblii, fot. mikroskopem cyfrowym Keyance VHX-7000

Dekoracja obu tomów, wykonana iluminatorsko, jest dość skromna – ogranicza się do kaligraficznych, dwudzielnych (błękitno-czerwonych) inicjałów wykonanych azurytem i cynobrem, zdobionych naprzemiennie czerwonym lub niebieskim ornamentem piórkowym zw. filigranem; jedynie w pierwszym tomie inicjał incipitowy jest złocony złotem płatkowym. O wysokiej wartości księgi decydują natomiast rubryki, wpisane ręcznie inkaustem na bazie cynobru, które pod względem paleograficznym nie mają analogii wśród innych zachowanych tomów.

Inicjał o dwudzielnym korpusie, zdobiony czerwonym filigranem (dekoracją piórkową) oraz odręczne rubryki w świetle skośnym
fot. J. Czuczko

Vol. 1, inicjał incipitowy F(rater) malowany azurytem i zdobiony złotem płatkowym, filigran w kolorze czerwonym (cynober)
fot. z mikroskopu cyfrowego Keyance VHX-7000

Vol. 1, inicjał incipitowy F(rater) malowany azurytem i zdobiony złotem płatkowym, fragment
fot. z mikroskopu cyfrowego Keyance VHX-7000

Deskowe oprawy z dębiny bałtyckiej w ślepo tłoczonym obleczeniu z barwionej na czerwono koziej skóry,
z mosiężnymi zapinkami, narożnikami i guzami, wykonał mistrz Henryk Coster z Lubeki, którego tłoczona sygnatura widnieje na obu tomach (tłoki z napisem „Henricus Coster” – „band-dit”).

Vol. 1, oprawa, fot. J. Raczkowski

Vol. 2, oprawa, fot. J. Raczkowski

Vol. 1, oprawa, ślepe tłoczenia w makrofotografii, fot. J. Raczkowski

Vol. 1, oprawa, tłoczenia z sygnaturą introligatora w makrofotografii, fot. J. Raczkowski

Vol. 1, oprawa, płytka zapinki oraz guz mosiężny, fot. J. Raczkowski i J. Czuczko

oprac. J. Raczkowski