Wystawa wirtualna
Ekspozycja stała BDP – „Wokół Pelplińskiej Biblii Gutenberga”
KONCEPCJA MERYTORYCZNA
Juliusz Raczkowski
TEKSTY
Juliusz Raczkowski przy współpracy Moniki Jakubek-Raczkowskiej
1.
BIBLIA GUTENBERGA / THE PELPLIN GUTENBERG BIBLE
Centralnym punktem wystawy jest oryginał dwutomowej Biblii Gutenberga. Tom pierwszy prezentowany jest otwarty (karty sa przekładane). Tom drugi prezentowany jest zamknięty, jego oprawa zachowała świadectwa burzliwej historii tego cymelium (sygnatury i naklejki).
__________________________________________________________________
Pelplińska Biblia Gutenberga
Moguncja, oficyna Jana Gutenberga, 1452–1455
Muzeum Diecezjalne w Pelplinie / Depozyt Biblioteki Diecezjalnej w Pelplinie / sygn. Inc. f. 876–877
Druk na papierze, oprawa deskowa w ślepo tłoczonym skórzanym obleczeniu z warsztat Henryka Costera w Lubece
The Pelplin Gutenberg Bible
Mainz, workshop of Johannes Gutenberg, 1452–1455
Diocesan Museum in Pelplin / Deposit of the Diocesan Library in Pelplin / Shelfmarks Inc. f. 876–877
Print on paper, board binding in blind-stamped leather cover from the workshop of Heinrich Coster in Lübeck
2.
WOKÓŁ PELPLIŃSKIEJ BIBLII GUTENBERGA / AROUND THE PELPLIN GUTENBERG BIBLE
__________________________________________________________________
Prasa drukarska Jana Gutenberga (współczesna kopia)
Prasa wynaleziona przez Gutenberga była zbudowana na wzór prasy do prasowania papieru. Jej konstrukcję tworzyły dwa płaskie blaty, drewniana rama ze śrubą oraz postument. Na ruchomym blacie dolnym umieszczano płytę drukową z gotowym składem (czcionki ułożone w tekst), którą pokrywano farbą. Kładziono na niej następnie wilgotny arkusz papieru, który dociskano za pomocą śruby górnym blatem, uzyskując w ten sposób równomierny zadruk.
Johannes Gutenberg printing press (contemporary copy)
__________________________________________________________________
Walizka ewakuacyjna (współczesna kopia)
W przededniu zawieruchy wojennej ks. Antoni Liedtke wywiózł Biblię do Warszawy w specjalnie przygotowanej, skórzanej walizce wykonanej w rymarskim warsztacie w Pelplinie, wyściełanej tak, by nie uszkodzić cennego zabytku. To w niej Biblia odbyła całą wojenną tułaczkę.
Evacuee suitcase (contemporary copy)
On the eve of the turmoil of the World War II, Father Antoni Liedtke transported the Gutenberg Bible from Pelplin to Warsaw in a specially prepared leather suitcase made in a leatherworkshop in Pelplin, padded so as not to damage the precious object. It was in this suitcase that the Bible made its entire wartime wandering.
__________________________________________________________________
Szafa pancerna
Szafa pancerna została wykonana specjalnie dla przechowywania Pelplińskiej Biblii Gutenberga po jej powrocie z wojennej tułaczki. Początkowo znajdowała się w pelplińskim Seminarium Duchownym. W latach 90. XX wieku została przeniesiona do Muzeum Diecezjalnego.
Armored cabinet
The object was made especially for storing the Pelplin Gutenberg Bible after its return from wartime wandering. Initially, it was located in the Pelplin Seminary. In the 1990s, it was moved to the Diocesan Museum.
3.
PRZED GUTENBERGIEM. Łacińskie teksty biblijne w średniowiecznych manuskryptach
BEFORE GUTENBERG. Latin Biblical Texts in Medieval Manuscripts
__________________________________________________________________
Biblia łacińska (Biblia latina, Biblia sacra, Vulgata), dwa tomy, Nadrenia, ok. 1200 r.
Biblioteka Diecezjalna im. Jana Bernarda Szlagi w Pelplinie, sygn. 10(12), 11(25)
Rękopisy na pergaminie, iluminowane, przeoprawione w poł. XIV wieku w Pelplinie w deski dębowe w skórzanym obleczeniu.
Prezentowane kodeksy, spisane czarnym inkaustem, regularnym pismem zw. praegothica, były częścią wielotomowej Biblii, skopiowanej i udekorowanej w skryptorium nadreńskim (Altenkamp?) na przełomie XII i XIII wieku. Zawierają Pismo Święte Starego Testamentu z komentarzami św. Hieronima – tom 10(12) kolejno: II Księgę Samuela, I i II Księgę Królewską oraz I i II Księgę Powtórzonego Prawa, tom 11(25): Księgę Przysłów, Koheleta, Mądrości, Pieśń nad Pieśniami, Mądrość Syracha, Księgę Hioba, Tobiasza, Judyty, Estery, Ezdrasza oraz Księgi Machabejskie. Zapis tekstu, zakomponowany w dwóch kolumnach, został wykonany przez wielu skrybów i ozdobiony przez kilku kaligrafów, z których najbieglejszy wykonał imponujące, fantazyjne inicjały roślinne z figurami smoków, wplecionymi w ulistnione pędy. Kodeksy trafiły do Pelplina jako część fondu uposażeniowego z macierzystego opactwa w Doberanie. Świadczy o tym nota, wykonana romańską minuskułą dyplomatyczną, umieszczona na dolnej wyklejce rękopisu 11(25): „Venerabili. op. M. i[n]. doberan pat.[ri] fat.[etur] a. dict.[us] abbas i[n] Sora orationem” („Wielebnemu Mateuszowi ojcu w Doberanie wyjawił modlitwę A. opat w Sora”).
The Latin Bible (Biblia latina, Biblia sacra, Vulgata), two volumes, Rhineland, ca. 1200
Jan Bernard Szlaga Diocesan Library in Pelplin, shelfmarks 10(12), 11(25).
Illuminated manuscripts on parchment, re-bound in the middle of the 14th century in Pelplin (oaks boards in leather covering).
__________________________________________________________________
Komentarze do Ewangelii, Dziejów i Listów Apostolskich, Pelplin (?), 2. ćwierć XIV wieku
Biblioteka Diecezjalna im. Jana Bernarda Szlagi w Pelplinie, sygn. 89(154)
Rękopis na pergaminie, iluminowany, w oprawie deskowej w białym skórzanym obleczeniu.
Prezentowany kodeks, spisany inkaustem, szybkim uproszczonym stylem pisma zw. kursywą (cursiva antiquior libraria) używanym w krajach niemieckojęzycznych i w Europie Środkowej, to szczególny przykład średniowiecznej literatury egzegetycznej. Zawiera komentarze do Ewangelii wg św. Łukasza (Glossa in Evangelium S. Lucae) i Marka (Glossa in Evangelium S. Marci), oraz do Dziejów Apostolskich (Glossa in Acta Apostolorum) i Listów (Glossa in septem Epistolas Canonicas). Najprawdopodobniej księga ta została w całości wykonana w klasztorze pelplińskim. Bogate wielobarwne iluminacje na karcie 1r oraz złocone inicjały należą do wyjątków na tle rękopiśmiennej produkcji miejscowego skryptorium.
Commentaries on the Gospels, Acts and the Apostolic Epistles, Pelplin (?), 2nd quarter of the 14th century
Jan Bernard Szlaga Diocesan Library in Pelplin, shelfmark 89(154)
Illuminated manuscript on parchment, wooden boards in white leather covering.
4.
PO GUTENBERGU. Polskie wydania Biblii do czasów współczesnych
AFTER GUTENBERG. Polish Bible Editions to Present Day
__________________________________________________________________
Biblia Jakuba Wujka, tomy 1–2
Biblioteka Diecezjalna im. Jana Bernarda Szlagi w Pelplinie, sygn. D 70776 i D 70777
Druk: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu podług textu łacińskiego Wulgaty, przekład X. Jakuba Wujka, wyd. nowe z objaśnieniami J. Fr. Allioli, ozdobione 230 illustracyami Gustawa Doré, wyd. 2, Warszawa: Michał Glücksberg, 1890.
Prezentowana Biblia w dwóch tomach to ekskluzywne wydanie jednego z najstarszych tłumaczeń Wulgaty na język polski, które pełniło funkcję podstawowego polskiego przekładu przez ponad 350 lat – aż do publikacji Biblii Tysiąclecia. Opracowana w języku narodowym, rozpowszechniana w wielu wydaniach, księga ta jest symbolem postępu cywilizacyjnego, jaki przyniosła prasa Gutenberga. Ks. Jakub Wujek (1541–1597) oparł swoje pierwsze tłumaczenie Nowego Testamentu na antwerpskim druku Christophe’a Plantina, a końcowy efekt jego pracy ujrzał światło dzienne jako wydawnictwo, przygotowane w Drukarni Łazarzowej w Krakowie w 1599 roku. Dziewiętnastowieczny egzemplarz przekładu ks. Jakuba Wujka opatrzono licznymi ilustracjami autorstwa wybitnego francuskiego grafika, Paula Gustave’a Doré (1832–1883). Wielki cykl biblijny, wykonany przez niego w tradycyjnej technice drzeworytniczej, to jedna z najpopularniejszych „Biblii w obrazach”, włączana do wielu XIX-wiecznych wydań Biblii na całym świecie i nadal wznawiana. Pierwsze polskie wydanie ilustrowane rycinami Doré ukazało się w wydawnictwie Michała Glücksberga w 1872 roku. Tu prezentujemy drugie wydanie, przygotowane przez tą oficynę w 1890 roku.
The Bible of Jakub Wujek, volumes 1–2
Jan Bernard Szlaga Diocesan Library in Pelplin, shelfmarks D 70776 i D 70777
Print in Polish: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu podług textu łacińskiego Wulgaty, przekład X. Jakuba Wujka, wyd. nowe z objaśnieniami J. Fr. Allioli, ozdobione 230 illustracyami Gustawa Doré, 2nd ed., Warsaw: Michał Glücksberg, 1890.
__________________________________________________________________
Biblia Tysiąclecia
Najpopularniejsze współczesne wydanie Biblii w polskim przekładzie, opracowane przez zespół biblistów z inicjatywy benedyktynów tynieckich i poprzedzone wstępem bł. ks. kard. prymasa Stefana Wyszyńskiego, jest nazywane Biblią Tysiąclecia. Zawiera jedyny polski tekst Pisma Świętego, zatwierdzony do stosowania w liturgii przez Konferencję Episkopatu Polski. Przygotowane na tysięczną rocznicę chrztu Polski, wydane przez Pallotinum w 1965 roku, tłumaczenie to doczekało się następnych pięciu poprawianych wydań (najnowsze zostało opracowane na Rok Jubileuszowy 2025). Nakład pierwszego wydania liczył 50 tysięcy egzemplarzy. Kompletna Biblia Tysiąclecia ukazała się także w niezwykłym kieszonkowym formacie (132 × 100 mm), liczącym 1440 niemal przezroczystych stronic o grubości 0,002 mm; jej czcionki mierzą zaledwie 0,5–1 mm wysokości.
The Millenium Bible
The most popular modern edition of the Bible in Polish translation, published by Pallotinum publishing house.
__________________________________________________________________
Biblia Tysiąclecia on-line
Bezpłatna aplikacja z tekstem Biblii Tysiąclecia (IV i V wydanie), udostępniona do upowszechnienia w sieci za zgodą wydawnictwa Pallotinum, umożliwia czytanie Pisma Świętego w dowolny sposób – ciągły lub wybranymi fragmentami. Pozwala też na interaktywne przejście do czytań z liturgii Kościoła Katolickiego na każdy dzień. Medium to – przykład całkowicie nowej technologii – stopniowo wypiera dziś druk, który wcześniej zastąpił kopie rękopiśmienne. Na przykładzie najważniejszego tekstu cywilizacji łacińskiej można obserwować dokonujący się na naszych oczach proces remediacji.
The Millenium Bible on-line
Free application with the text of the Millennium Bible (4th and 5th editions), made available online with the permission of the Pallotinum publishing house.
